บทบาทของช้างเผือกที่ปรากฏในวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

Abstract

          บทความวิจัยเรื่อง “บทบาทของช้างเผือกในวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น” มีจุดประสงค์เพี่อศึกษาบทบาทของช้างเผือกที่ปรากฏในวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 (ตั้งแต่พ.ศ. 2325 – 2453) การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้ตัวบทที่เป็นวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นที่ปรากฏข้อมูลเกี่ยวกับบทบาทของช้างเผือกจำนวน 16 เรื่อง ผลการศึกษานำเสนอแบบพรรณนาวิเคราะห์

          ผลการศึกษาสรุปได้ว่า ช้างเผือกในวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นปรากฏบทบาทจำนวน6 บทบาท ได้แก่ 1) บทบาทด้านการเป็นส่วนหนึ่งของพระราชพิธี พบในพระราชพิธีสมโภชขึ้นระวางช้างเผือก และพระราชพิธีคเชนทรัศวสนาน 2) บทบาทด้านการเป็นพระราชพาหนะของพระมหากษัตริย์ในพระราชพิธีสำคัญ พระราชพาหนะในการสงคราม และเป็นพระราชพาหนะเสริมพระบารมีของพระมหากษัตริย์ 3) บทบาทด้านการเสริมพระบารมีของพระมหากษัตริย์ตามคติความเชื่อเรื่องจักรพรรดิราชา และการเพิ่มพูนพระบารมีเพื่อให้บรรลุเป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต 4) บทบาทด้านการสร้างความสำเริงอารมณ์พบว่า ช้างเผือกเป็นตัวละครหนึ่ง
ในวรรณคดีประเภทการแสดง และยังพบว่าในสมัยรัชกาลที่ 2 วรรณคดีพระราชนิพนธ์หลายเรื่อง ได้นำมาเป็นส่วนหนึ่งของมหรสพสมโภชช้างเผือกด้วย 5) บทบาทด้านการสั่งสอนค่านิยมและคุณธรรมจริยธรรมที่พึงประสงค์ 5 ลักษณะ ซึ่งสอดคล้องกับค่านิยมของสังคมไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น และ 6) บทบาทด้านการรับแขกเมือง พบว่ามีการผูกช้างเผือกยืนแท่นให้ราชทูตชมความงามของช้างเผือก และยังมีนัยสื่อถึงพระบารมีของพระมหากษัตริย์ด้วย